Het Kennisportfolio

Kan AI automatisch metadata toevoegen aan documenten?

Een onderzoek bij de Belastingdienst naar het automatisch toevoegen van metadata aan informatieobjecten. De Belastingdienst verwerkt grote hoeveelheden documenten, waarbij correcte en juridisch verantwoorde metadata essentieel zijn. Het huidige handmatige proces is inefficiënt en foutgevoelig en voldoet niet aan de eisen van wetgeving zoals de Wet Open Overheid (Woo), Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) en Archiefwet. Dit rapport adviseert een geautomatiseerde aanpak met AI-modellen zoals RobBERT, ondersteund door menselijke validatie. Door AI te integreren in het Generiek Documenten- en Archiefbeheer (GDA) ontstaat een efficiënter en consistenter proces dat voldoet aan wettelijke verplichtingen. Het Metagegevens Referentiemodel (MRM) vormt de basis, aangevuld met juridische validatie. Belangrijke voordelen zijn tijdbesparing, ...

Hoe kunnen digital twins worden ingezet voor inzicht in het effect van regelgeving in het sociaal domein?

Onderzoek naar de effectiviteit van digital twin technologie voor regelgeving. Instrument moet inzicht bieden in de regelgeving, benodigde gegevens en informatiehuishouding, en de effecten van wijzigingen. Het doel is betere, burgergerichte regels te ontwikkelen, regeldruk te verminderen, uitvoerbaarheid te verbeteren en burgers inzicht te geven wat een verandering in diens situatie betekent. Het onderzoek focust specifiek op de complexiteit van regelgeving bij armoedeproblematiek....

Wat zijn concrete handelingsperspectieven voor de overheid in haar streven naar proactieve (responsieve) dienstverlening?

Onderzoeksproject om een handelingsperspectief met een praktische handleiding te ontwikkelen voor betekenisvolle, data-ondersteunde proactieve dienstverlening aan burgers, met focus op schuld- en armoedepreventie. Publieke dienstverleners zijn terughoudend door juridische en organisatorische onzekerheden en missen zicht op het klantperspectief. Via ontwerpgericht onderzoek met hbo-professionals worden klantwaarden en verwachtingen in kaart gebracht en dienstverleningsconcepten ontwikkeld die binnen wettelijke kaders passen en door burgers als wenselijk worden ervaren....

Wat zijn de randvoorwaarden voor een goed responsief toezicht?

Literatuuronderzoek naar "responsive regulation" als mogelijke benadering voor toezicht op de Belastingdienst. Het onderzoek gaat in op hoe toezichtorganisaties kunnen schakelen tussen vertrouwen en handhaving, afhankelijk van het gedrag van de ondertoezichtgestelden. Responsief toezicht biedt waardevolle aanknopingspunten maar vereist duidelijke doelen, betrouwbare informatie over naleving en een goed functionerende interne toezichtcultuur. Zonder die randvoorwaarden is effectiviteit onzeker....

Hoe ervaren Rijksmedewerkers het opslaan, bewaren en openbaar maken van overheidsinformatie?

Onderzoek naar het gedrag, bewustzijn en de behoefte van Rijksmedewerkers rondom het opslaan, bewaren en openbaar maken van overheidsinformatie, met vragenlijsten ingevuld door ruim 800 ambtenaren. Deze bevindingen vallen op:
- Bijna alle respondenten erkennen het belang van goede informatieopslag, maar weten niet allemaal precies wat bewaard of verwijderd moet worden.
- Actief sturen door leidinggevenden op goed informatiebeheer of transparantie wordt op prijs gesteld maar in de praktijk weinig ervaren.
- De meesten hebben een eigen systematiek bij opslaan van documenten maar vinden dat collega’s dit minder consequent doen waardoor het moeilijk is om informatie terug te vinden.
- De meesten besteden dagelijks meer dan 15 minuten aan het zoeken naar informatie.
- Er is vraag naar cursussen en duidelijke richtlijnen, met name over e-mailar...

Hoe kan wetgeving beter aansluiten bij de moderne samenleving en het functioneren van de rechtsstaat?

Onderzoek naar hoe wetgeving beter kan aansluiten bij de veranderende eisen van de moderne samenleving en het functioneren van de rechtsstaat, met een analyse van hoe wetten tot stand komen, hoe ze functioneren in de praktijk en hoe ze kunnen bijdragen aan het vertrouwen van burgers in de overheid. De kwaliteit van wetgeving staat onder druk door politieke tijdsdruk, versnippering van beleid, gebrek aan evaluatie en onvoldoende oog voor de uitvoering. In een responsieve rechtsstaat moet wetgeving niet alleen rechtsstatelijk zijn (rechtszekerheid, rechtsgelijkheid en rechtsbescherming bieden), maar ook responsief zijn (afgestemd op maatschappelijke realiteit, uitvoerbaar voor professionals en begrijpelijk voor burgers). Het rapport pleit voor verbetering van wetgeving door: - Versterking van de wetgevingsfunctie in het hart van het openbaa...

Wat kunnen CIO's bij het Rijk leren van CIO's in het bedrijfsleven over informatiehuishouding en een responsieve overheid?

Onderzoek naar wat Rijks CIO’s (Chief Information Officers) kunnen leren van hun collega’s uit het bedrijfsleven. Hiervoor zijn drie CIO’s en een CTO (Chief Technology Officer) uit de private sector geïnterviewd over hun taken en rollen, de achtergrond en ervaring en de afstemming tussen organisatie en ICT. De context en uitdagingen van Rijks CIO’s verschillen echter aanzienlijk van die in het bedrijfsleven: hun rol is veelal bestuurlijk en strategisch, minder operationeel. De rol van CIO/CTO is geëvolueerd van faciliterend naar initiërend, ze bepalen mede de koers van de organisatie vanwege de strategische waarde van ICT.
Ze bewaken niet alleen innovatie, maar ook compliance met wet- en regelgeving en treden soms bewust op de rem.
Moderne CIO’s/CTO’s bouwen aan wendbare ICT-landschappen die modulair, generiek en eenvoudig zijn, zodat sys...

Wat voor invloed hebben politieke ideologieën in Nederland op visies rondom digitalisering en de informatiehuishouding van de overheid?

Onderzoek naar hoe politieke ideologieën in Nederland invloed uitoefenen op visies rondom digitalisering en de informatiehuishouding van de overheid. Er is een analyse gemaakt gebaseerd op partijprogramma's, beginselprogramma's, interviews met politici en publicaties van wetenschappelijke bureaus rondom de kernvragen:
1. Wat zijn de kernwaarden binnen de belangrijkste politieke stromingen in Nederland?
2. Hoe kijken deze stromingen aan tegen de rol van de overheid?
3. Wat zijn hun visies op digitalisering, transparantie en informatiehuishouding?
4. Leidt digitalisering tot herziening van kernwaarden of de positie ten opzichte van de overheid? Ondanks ideologische verschillen is er een opmerkelijke overeenstemming tussen politieke partijen over de noodzaak van een responsieve en transparante overheid die de menselijke maat centraal stelt. ...

Hoe ontwikkelt het Nederlandse bestuursrecht zich richting een responsieve overheid?

Onderzoek naar de ontwikkeling van het Nederlandse bestuursrecht richting een meer responsieve benadering. Dit houdt in dat de overheid meer oog heeft voor de individuele behoeften en omstandigheden van burgers in plaats van strikt vast te houden aan uniforme regelgeving. Deze ontwikkeling wordt geanalyseerd aan de hand van vijf thema's:
1. Meer aandacht voor evenredigheid
2. Minder angst voor precedentwerking en beter zicht op het gelijkheidsbeginsel
3. Een soepelere omgang met termijnen
4. Meer contact met de burger bij de totstandkoming en uitvoering van besluiten
5. Oplossingsgerichte geschilbeslechting Er zijn positieve ontwikkelingen richting een responsiever bestuursrecht, echter is de mate van responsiviteit binnen bestuursorganen nog wisselend. De wetgever en rechter kunnen bijdragen door het bieden van kaders en jurisprudentie m...

Hoe kunnen overheidsorganisaties efficiënter en veiliger omgaan met informatie?

Onderzoek naar informatiebeheer bij de overheid en hoe dat verbeterd kan worden.
In de digitale wereld wordt het goed omgaan met informatie steeds belangrijker. Overheden hebben regels en richtlijnen voor informatiebeheer (Information Governance, IG), maar wat werknemers precies moeten kunnen en weten om hier goed mee om te gaan, is minder duidelijk. Dit onderzoek probeert die kloof te dichten door een competentiemodel op te stellen voor medewerkers die zich bezighouden met informatiebeheer binnen de overheid. Op basis van een uitgebreide studie en gesprekken met experts zijn zes belangrijke competentiegebieden vastgesteld, met in totaal 22 specifieke vaardigheden en kennisgebieden. Deze omvatten onder andere:
- Werken met informatie, zoals het beheren en strategisch inzetten van informatie.
- Kennis van wetten en regels over informatie...

Hoe kunnen Woo-verzoeken sneller worden afgehandeld?

Afstudeeronderzoek naar hoe de Wet open overheid (Woo) werkt in de praktijk.
Woo verplicht overheidsinstanties om documenten op verzoek met burgers te delen binnen een bepaalde tijdsspanne. In de praktijk lukt dit vaak niet op tijd, omdat het zoeken en ophalen van documenten te lang duurt. Dit onderzoek kijkt naar manieren om dit proces te verbeteren, zodat de overheid sneller en nauwkeuriger relevante documenten kan vinden. Verschillende zoekmethoden worden vergeleken en het wordt onderzocht hoe data voorbewerkt kan worden om de zoekresultaten te verbeteren. Uit de resultaten blijkt dat bepaalde technieken, zoals BM25, goed werken bij de vaak rommelige en ongestructureerde overheidsdocumenten. BM25 (Best Matching 25) is een wiskundig model dat helpt om de meest relevante documenten te vinden bij een zoekopdracht. Het werkt door woorden i...

Hoe kan de Rijksoverheid veilig en verantwoord gebruik maken van clouddiensten?

Onderzoek van de Algemene Rekenkamer naar het gebruik van clouddiensten door de Rijksoverheid.
De Rijksoverheid gebruikt volop clouddiensten, maar zonder voldoende overzicht en risicoafweging. De Rekenkamer waarschuwt dat dit grote gevolgen kan hebben voor de dienstverlening aan burgers en bedrijven. Dit zijn de belangrijkste problemen:
- Van ruim een kwart van de clouddiensten is niet bekend welke soort cloud gebruikt wordt.
- Bij tweederde van de belangrijkste clouddiensten is niet goed nagedacht over mogelijke gevaren, zoals datalekken of uitval van dienstverlening.
- Elk ministerie hanteert eigen regels, waardoor het moeilijk is om gezamenlijke afspraken te maken en grip te houden op cloudgebruik. De Rekenkamer adviseert dat de overheid als één geheel optreedt richting grote cloudbedrijven zoals Microsoft, Amazon en Google, en bete...

Hoe kunnen we zorgen voor verantwoord innovatiebeleid op het gebied van quantumtechnologie?

Onderzoek naar verantwoorde innovatie door Nederlandse beleidsmedewerkers op het gebied van quantumtechnologie. De Europese Unie (EU) wil dat onderzoek en innovatie rekening houden met de waarden en behoeften van de samenleving. Dit idee heet Responsible Research and Innovation (RRI). In dit onderzoek is gekeken of RRI-principes, zoals duurzaamheid, inclusiviteit en vooruitkijken naar mogelijke gevolgen van technologie, terugkomen in de manier waarop Nederlandse beleidsmedewerkers denken over innovatie in quantumtechnologie.
Uit dit onderzoek bleek dat sommige van deze principes zwak aanwezig of zelfs afwezig zijn in de gedeelde perspectieven van beleidsmedewerkers, waaronder duurzaamheid en het besef dat nieuwe technologie onze moraal kan veranderen. Daarnaast kwamen drie andere belangrijke overtuigingen bij beleidsmedewerkers naar vore...

Hoe kan veilig digitaal gedrag van de medewerkers in een organisatie worden bevorderd?

Leidraad voor het bevorderen van veilig digitaal gedrag in organisaties, gebaseerd op de principes
1. Meten is weten
2. Baseer je op je risico’s
3. De gehele organisatie moet mee
4. Laat de gedragswetenschap voor je werken
5. Maatwerk is een must
6. Het is een continu en integraal proces Deze publicatie is voor CISO’s van organisaties die onder de Cyberbeveiligingswet (NIS2-richtlijn) vallen, en is daarnaast ook relevant voor bestuurders en managers van organisaties die integraal aan de slag willen met digitaal veilig gedrag. Veilig digitaal gedrag is een belangrijke component van digitale weerbaarheid, want onveilig gedrag kan grote gevolgen hebben voor de informatiebeveiliging van organisaties. Met deze principes kan een organisatie zelf een programma bouwen voor veilig digitaal gedrag....

Hoe ziet het raakvlak tussen cybersecurity en AI eruit?

Literatuuronderzoek naar het raakvlak van cybersecurity en AI. In dit rapport zijn de volgende vragen beantwoord: - Welke security & AI deelgebieden zijn te onderscheiden?
- Welke voorbeelden zijn illustratief voor die deelgebieden?
- Wat is de stand van zaken in de security & AI deelgebieden, wie zijn de relevante actoren en welke rol spelen zij?
- Welke invloed op publieke belangen is al te zien in de security & AI deelgebieden, en wat is de verwachting gezien de ontwikkelingen? Dit rapport biedt een basis om toe te werken naar een raamwerk waarmee
1. security & AI vraagstukken gedefinieerd en gecategoriseerd kunnen worden,
2. de impact vanuit verschillende invalshoeken ingeschat kan worden,
3. de relatie naar handelingsperspectief gelegd kan worden....

Hoe is data van verouderde fysieke dragers te redden?

Ipmlab (Image Portable Media Like A Boss) is een handig hulpmiddel om de inhoud van oude opslagmedia, zoals floppy disks, USB-sticks en harde schijven, veilig te bewaren. Het wordt gebruikt om digitale gegevens uit de collectie van de Koninklijke Bibliotheek (KB) te redden. Ipmlab maakt hierbij gebruik van krachtige software (zoals Ddrescue en Aaru) om bestanden van deze media te kopiëren. De opgeslagen gegevens worden georganiseerd in overzichtelijke pakketten, met daarin een lijst die informatie bevat over elk opslagmedium, zoals:
- Een koppeling naar een record in de KB-catalogus.
- Een volumenaam als de inhoud over meerdere media verspreid is.
- Een statusindicator die aangeeft of het kopiëren gelukt is.
Zo helpt Ipmlab om belangrijke digitale gegevens te bewaren en toegankelijk te houden. Ipmlab is gecodeerd in Python en werkt vooral...

Hoe bepalen landen en organisaties hun rol in de digitale wereld?

Onderzoek naar hoe landen en organisaties hun rol proberen te bepalen in de digitale wereld.
Digitale soevereiniteit gaat over wie de controle heeft over het digitale domein en hoe die macht wordt vormgegeven. Dit artikel gebruikt "Symbolic Interactionist Role Theory" (SIRT) om dit proces beter te begrijpen en onderscheidt vier belangrijke onderdelen:
• Probleemsituatie: De digitale wereld zorgt voor uitdagingen en dwingt landen en organisaties om na te denken over hun rol.
• Rol-invulling: Actoren bedenken welke rol ze willen spelen in de nieuwe digitale werkelijkheid.
• Rol-vorming: Ze proberen deze rol in de praktijk te brengen.
• Altercasting: Ze beïnvloeden anderen om hen die rol ook toe te kennen.
Door een SIRT-perspectief te gebruiken kan onderzocht worden hoe specifieke landen of organisaties een rol voor zichzelf bedenken in...

Hoe kan persoonlijke interactie tussen de overheid en maatschappelijke actoren (burgers en belanghebbenden) bijdragen aan rechtvaardige, door data ondersteunde diensten?

Onderzoek naar een gezamenlijke leeromgeving voor overheidsfunctionarissen en maatschappelijke actoren, om rechtvaardige, door data ondersteunde diensten te ontwikkelen. De kinderopvangtoeslagaffaire liet zien hoe onverantwoord gebruik van data en algoritmes in overheidsdiensten kan leiden tot discriminatie. Om dit te voorkomen, worden technische oplossingen ontwikkeld waarbij ook mensen betrokken worden in het proces. Helaas worden de stemmen van kwetsbare burgers vaak over het hoofd gezien. Dit onderzoek brengt een nieuw idee: "society-in-the-loop". Het onderzoekt hoe persoonlijke interactie tussen de overheid en burgers kan bijdragen aan eerlijke, data-gestuurde diensten. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van een "living lab": een leeromgeving waar overheidsmedewerkers en burgers samen werken. In vijf levensechte situaties in een kwetsbar...

Hoe kunnen documenten van de overheid beschikbaar worden gemaakt als FAIR (findable-accessible-interoperable-reusable) data zodat ze wetenschappelijk hergebruikt kunnen worden?

Onderzoek naar methoden om overheidsdocumenten bruikbaar te maken voor wetenschappelijk onderzoek. De grote hoeveelheid documenten die wordt vrijgegeven onder de Nederlandse Wet open overheid (Woo), afkomstig van meer dan 2.500 overheidsorganisaties, is een waardevolle bron voor onderzoek. Deze documenten kunnen bijvoorbeeld worden gebruikt om AI-modellen te trainen, historische gegevens te analyseren of beleid te evalueren. Om ze op grote schaal wetenschappelijk te kunnen gebruiken, moeten de documenten voldoen aan de FAIR-principes: vindbaar, toegankelijk, uitwisselbaar en herbruikbaar. Dat is nu vaak niet het geval door de manier waarop ze gepubliceerd worden. Dit project wil overheden helpen om Woo-documenten volgens de FAIR-principes te publiceren. Dit gebeurt op drie manieren:
- door bewustwording te vergroten,
- technische onders...

Hoe kunnen inlichtingendiensten elkaar meer vertrouwen en beter samenwerken?

Onderzoek naar de rol van vertrouwen in samenwerking tussen inlichtingendiensten. Internationale samenwerking tussen inlichtingendiensten brengt tegenstrijdigheden met zich mee. Aan de ene kant is het belangrijk om complexe, grensoverschrijdende dreigingen samen aan te pakken, aan de andere kant kunnen diensten nooit zeker weten of hun partners betrouwbaar zijn en hun tegemoet zullen komen. Vaak wordt vertrouwen genoemd als sleutel voor succesvolle samenwerking, maar het concept 'vertrouwen' wordt in onderzoeken zelden goed uitgewerkt. Traditioneel worden inlichtingendiensten gezien als concurrenten die alleen samenwerken als het echt noodzakelijk is, bijvoorbeeld bij een gedeelde dreiging of gebrek aan informatie. In recente onderzoeken werd gepleit voor een meer sociologische benadering, waarbij de nadruk ligt op de relaties en gedeelde...